مزارشریف – یک بزرگسفید شناختهشده ترکمن و میانجیگر اجتماعی، کریم آغا، روز دوشنبه در مرکز شهر مزارشریف توسط افراد مسلح ناشناس به ضرب گلوله کشته شد؛ رویدادی که باشندگان محل آن را یک «قتل هدفمند» مرتبط با تنشهای قومی زیر حاکمیت طالبان توصیف میکنند.
به گفته شاهدان، حمله زمانی رخ داد که کریم آغا در حال عبور از مرکز شهر بود. او در همان لحظه جان باخت و مهاجمان بدون برجا گذاشتن نشانهای از محل فرار کردند. نیروهای امنیتی طالبان پس از حادثه، بخشهایی از شهر را محاصره کرده، رفتوآمد را محدود ساختند و باشندگان را مورد بازجویی قرار دادند، اما تاکنون هیچ فردی بازداشت نشده است.
چهرهای بانفوذ که از تبعیض قومی انتقاد میکرد
کریم آغا در ولایت بلخ بهعنوان یک شخصیت بانفوذ شناخته میشد و سالها در حل منازعات زمین و اختلافات اجتماعی نقش کلیدی داشت. او بارها از آنچه «تبعیض سیستماتیک طالبان علیه ترکمنها، ازبکها و تاجیکها» میخواند، انتقاد کرده بود. شماری از بزرگان محلی باور دارند که قتل او بهطور مستقیم با همین مواضع انتقادی مرتبط است؛ بهویژه در شرایطی که گزارشها از افزایش فشار، تهدید و خاموشسازی اجباری بزرگان غیرپشتون در شمال کشور حکایت دارد.
افزایش آزار قومی زیر حاکمیت طالبان
این قتل در حالی رخ میدهد که حملات علیه نمایندگان اقلیتهای قومی در افغانستان رو به افزایش است؛ با وجود ادعاهای مکرر طالبان مبنی بر تأمین امنیت سراسری. گزارشهای میدانی از ولایتهای شمالی نشان میدهد که جوامع غیرپشتون زیر ادارهای که عمدتاً توسط چهرههای قندهاری و پشتونهای جنوب رهبری میشود، احساس آسیبپذیری بیشتری میکنند.
در کابینه ۴۹ عضوی طالبان تنها تعداد اندکی تاجیک، ازبک و بلوچ حضور دارند و هیچ ترکمنی در سطح رهبری دیده نمیشود. یک گزارش پژوهشی منتشرشده در سال جاری، ساختار حکومت طالبان را «قوممحور، پشتونمحور و طراحیشده برای کاهش نقش سیاسی جوامع شمال» توصیف کرده است.
همچنین گزارشهایی از چندین ولایت شمالی نشان میدهد که خانوادههای پشتونِ برگشته از پاکستان و ایران بهطور سازمانیافته در مناطق حاصلخیز شمال اسکان داده میشوند؛ روندی که یادآور سیاستهای دهه ۱۹۹۰ و تشدیدکننده شکافهای قومی است.
فروپاشی تعهدات دوحه و حذف ساختاری اقلیتها
توافقنامه دوحه در سال ۲۰۲۰ شامل تعهداتی درباره شمولیت سیاسی و عدم تبعیض قومی بود، اما هیچیک عملی نشد. طالبان پس از تصرف کابل در سال ۲۰۲۱، نظامی را ایجاد کردند که نهادهای حقوق بشری آن را «انحصاری، غیرشفاف و ایدئولوژیک» توصیف میکنند.
گزارشهای متعدد نشان میدهد که اقلیتها، از جمله ترکمنها، در دستگاه قضایی، ادارههای ولایتی و ساختارهای امنیتی بهطور سیستماتیک کنار زده شدهاند. فشارهای زبانی، بهویژه در ولایتهای فارسیزبان و ازبکیزبان مانند بلخ و جوزجان، نارضایتیها را تشدید کرده است.
ادعاهای امنیتی طالبان زیر سؤال
با وجود ادعاهای طالبان مبنی بر نابودی شبکههای جنایی و گروههای مسلح، موارد قتلهای هدفمند، انفجارها و حملات تلافیجویانه در ماههای اخیر در بلخ، جوزجان، سرپل و پنجشیر افزایش یافته است. تحلیلگران میگویند این خشونتها بازتابی از تنشهای اجتماعی و شکافهای درونی طالبان است.
هیچ گروهی مسئولیت نگرفته است
هیچ گروهی مسئولیت ترور کریم آغا را بر عهده نگرفته و طالبان نیز بیانیهای منتشر نکردهاند. منابع محلی میگویند همین سکوت نشان میدهد که بسیاری از این قتلها ریشه در اختلافات سیاسی و قومی دارد، نه عملیات شورشیان.
باشندگان مزارشریف میگویند ترس در محلات اقلیتنشین افزایش یافته و بزرگان قومی اکنون با احتیاط شدید رفتوآمد میکنند یا از حضور در انظار عمومی خودداری میورزند.
این رویداد بار دیگر نشان میدهد که اقلیتهای قومی در شمال افغانستان با فشار فزاینده، محدودیت سیاسی و فضای رو به بستهشدن برای بیان دیدگاههای انتقادی روبهرو هستند