بر اساس تازهترین گزارش جهانی سال ۲۰۲۵ دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد افغانستان همچنان در شمار بزرگترین کشورهای تولیدکننده تریاک در جهان قرار دارد، هرچند در سال جاری کشت کوکنار ۲۰ درصد کاهش یافته است. به گفته این نهاد، با وجود خشکسالی، تغییرات اقلیمی و محدودیتهای نسبی وضعشده از سوی حکومت طالبان، تولید تریاک در افغانستان همچنان یکی از منابع مهم تأمین بازارهای جهانی به شمار میرود۔
آمار کشت تریاک در افغانستان
بهگزارش این نهاد، در سال ۲۰۲۵ در افغانستان حدود ۱۰٬۲۰۰ هکتار (نزدیک به ۲۵٬۲۰۵ جریب) زمین زیر کشت کوکنار قرار داشت. در سال گذشته، یعنی ۲۰۲۴، این رقم ۱۲٬۸۰۰ هکتار بود که در مقایسه با سال ۲۰۲۳ (۱۰٬۸۰۰ هکتار) افزایشی حدود ۱۹ درصدی را نشان میداد
در گزارش آمده است که در سال ۲۰۲۵ سطح زیر کشت کوکنار نسبت به سال گذشته ۲۰ درصد کاهش یافته، با این حال تولید کل تریاک همچنان به ۲۹۶ تُن رسیده است. بر اساس برآوردهای دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، تولید افغانستان حدود ۲۰٫۲۳ درصد از عرضه جهانی تریاک را تشکیل میدهد۔
قیمت جهانی تریاک و تأثیر آن بر اقتصاد
در گزارش آمده است که در سال ۲۰۲۵، میانگین قیمت تریاک به ۵۷۰ دلار امریکا به ازای هر کیلوگرام رسیده است. این رقم نشاندهندهی ثبات نسبی قیمت در بازار جهانی است و بیان میکند که با وجود تغییرات در عرضه و تقاضا در افغانستان، اختلال قابلتوجهی در تأمین تریاک در بازار جهانی رخ نداده است
به گفتهی کارشناسان، ذخایر تریاک تولیدشده از سالهای گذشته در افغانستان میتواند نیاز بازار جهانی را تا سال ۲۰۲۶ تأمین کند؛ امری که نشان میدهد حتی اگر سطح کشت بهصورت موقت کاهش یابد، عرضهی تریاک در بازارهای جهانی همچنان پایدار خواهد ماند۔
تغییرات منطقهای در کشت: افزایش در زابل، کنر و تخار
بر اساس گزارش، هرچند بهطور کلی سطح زیر کشت کاهش یافته است، اما در استانهای زابل، کنر و تخار افزایش قابلتوجهی در کشت کوکنار مشاهده شده است. در این استانها، کشاورزان محلی با وجود خشکسالی، ترجیح دادهاند کوکنار را کشت کنند، زیرا درآمد حاصل از آن بیشتر است و شبکه تأمین و فروش نسبتاً سادهتر است
گزارش میافزاید که خشکسالی باعث خسارت شدید به سایر محصولات مانند گندم، ذرت و پنبه شده و کشاورزان بهدلیل فشارهای اقتصادی و محدودیتهای معیشتی، دوباره به کشت کوکنار روی آوردهاند
چشمانداز جهانی: سه کشور بزرگ تولیدکننده تریاک
بر اساس گزارش، در سال ۲۰۲۵، تولید جهانی تریاک به ۲٬۱۴۰ تُن رسید که بیشترین سهم را کشورهای میانمار، افغانستان و مکزیکو داشتند
- میانمار: ۹۹۵ تُن (معادل ۴۶٫۴۹ درصد)
- افغانستان: ۴۳۳ تُن (معادل ۲۰٫۲۳ درصد)
- مکزیکو: ۱۶۵٫۵ تُن (معادل ۷٫۷۳ درصد)
- لائوس: ۶۰ تُن
- کلمبیا: ۱۸ تُن
اگرچه تولید در افغانستان کاهش یافته است، اما این کشور همچنان دومین تأمینکننده بزرگ تریاک در بازار جهانی به شمار میرود
نگاه تحلیلی: انتقال از کوکنار به مواد مخدر مصنوعی
به گفته کارشناسان، کاهش کشت کوکنار در افغانستان به عنوان یک تغییر بزرگ دیده میشود. گزارش میگوید که اقتصاد مواد مخدر افغانستان اکنون از مدل مبتنی بر گیاه به مدل مبتنی بر مواد شیمیایی منتقل میشود. این تغییر نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از نظر امنیتی نیز خطرناک است، زیرا تولید مواد مخدر مصنوعی میتواند در کارخانهها و آزمایشگاههای کوچک انجام شود که ردیابی آنها دشوار است
علاوه بر این، تقاضای جهانی برای مواد مخدر مانند شیشه به سرعت در حال افزایش است و موقعیت جغرافیایی افغانستان به دلیل نزدیکی به مسیرهای آسیای میانه، ایران، پاکستان و کشورهای خلیج فارس، مکان ایدهآلی برای شبکههای جهانی قاچاق فراهم میکند
نظر کارشناسان: «تریاک نابود نمیشود، بلکه شکل آن تغییر میکند
به گفته کارشناسان تحقیق در زمینه مواد مخدر، اقتصاد مواد مخدر در افغانستان در مرحلهای از تکامل قرار دارد و نه در مسیر انقراض. دکتر حمیدالله محسنی، استاد سابق دانشگاه کابل و تحلیلگر امور مواد مخدر، میگوید: «کاهش کشت کوکنار موقتی است، اما اقتصاد مواد مخدر مصنوعی یک تهدید جدید است که میتواند برای کل منطقه ویرانگر باشد
یک تحلیلگر دیگر نیز اظهار داشت: «اقتصاد مواد مخدر افغانستان اکنون از مزارع کشاورزان فراتر رفته و به آزمایشگاهها و کارخانهها منتقل شده است، جایی که هیچ نظارت یا کنترل دولتی وجود ندارد
خشکسالی و تأثیرات اقلیمی
در گزارش آمده است که در طول سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، خشکسالی و کاهش بارشها به شدت بر کشت کوکنار تأثیر گذاشته است. در چندین استان، سطح آبهای زیرزمینی به حد خطرناکی کاهش یافته و این امر منجر به کاهش قابلتوجه تولید شده است
با این حال، کارشناسان معتقدند که با وجود بحرانهای محیطزیستی، اقتصاد کوکنار بهطور کامل از بین نخواهد رفت، زیرا ریشههای آن در اقتصاد مناطق روستایی افغانستان بسیار عمیق است
قاچاق و شبکههای جهانی
در گزارش آمده است که نگرانیها نشان میدهد شبکههای قاچاق تریاک و شیشه هر روز پیشرفتهتر و غیرقابل ردیابیتر میشوند. مسیرهای انتقال مواد مخدر از ایران، پاکستان، کشورهای آسیای میانه و ترکی ادامه دارد و پس از آن به اروپا، روسیه، کشورهای خلیج فارس و شرق آفریقا میرسد
نتیجه
گزارش تازه این واقعیت را روشن میسازد که با وجود کاهش کشت کوکنار در افغانستان، این کشور همچنان دومین تولیدکننده بزرگ تریاک در سطح جهانی باقی مانده است. جنبه نگرانکنندهتر این است که افغانستان اکنون به یک بازار جدید برای مواد مخدر مصنوعی تبدیل شده است، که این امر نه تنها برای منطقه بلکه برای کل جهان یک تهدید بزرگ محسوب میشود