طرحهای تازه برای ساخت بندهای بزرگ بر رود کنر از سوی اداره فعلی افغانستان، بحثهای گستردهای را در سطح منطقه برانگیخته است. این اقدام در زمانی صورت میگیرد که روابط میان افغانستان و پاکستان پس از درگیریهای مرزی ماه میزان، تقریباً متوقف شده و هیچگونه هماهنگی تخنیکی یا دیپلوماتیک فعال میان دو کشور وجود ندارد. کارشناسان میگویند که مدیریت یکجانبه آب در حوزهای که میان دو کشور مشترک است، میتواند پیامدهای جدی داشته باشد.
وزارت انرژی و آب افغانستان تأیید کرده است که ساخت بندهای بزرگ بر رود کنر در اولویت قرار دارد و تنها یک بند میتواند یکهزار و پنجصد میگاوات برق تولید کند. در طرحهای درازمدت، مجموع ظرفیت تولید برق از این حوزه به سههزار و ششصد و پنجاهویک میگاوات پیشبینی شده است. مقامها میگویند که در پنج سال آینده، پنجاهونه بند بزرگ و متوسط ساخته خواهد شد و هدف نهایی، ایجاد یکصد و هشتاد و چهار بند در سراسر کشور است؛ طرحی که هزینه آن بیش از سیزده میلیارد دالر برآورد شده است.
چند پروژه مهم مانند بند کمالخان، شاهوعروس و توسعه بند کجکی تکمیل یا نزدیک به تکمیل است. اکنون تمرکز اصلی بر بندهای حوزه کنر–کابل قرار دارد، از جمله طرح انحراف آب به سوی دشت گمبری و تقویت بند درونته.
مقامهای اداره فعلی افغانستان میگویند که این کشور بهجز معاهده هلمند با ایران، هیچ توافق رسمی آب با کشورهای پاییندست ندارد و ساخت بندها حق حاکمیتی افغانستان است. آنان اطمینان میدهند که کشورهای پاییندست «متضرر نخواهند شد»، اما کارشناسان منطقهای میگویند که نبود توافقات حوزهای، زمانبندی پروژهها و مقیاس ساختوساز، نگرانیها را افزایش داده است؛ بهویژه در ایالت خیبرپختونخوا که میلیونها نفر به آب رود کنر–کابل وابستهاند.
تحلیلگران میگویند که اداره فعلی افغانستان ساخت بندها را یک ضرورت توسعهای میداند؛ برای تولید برق، گسترش آبیاری و ذخیره آب در شرایط تغییرات اقلیمی. اما این حوزه آبی مشترک است و تصمیمهای یکجانبه، اثرات مستقیم بر پاییندست دارد. به باور آنان، نگرانی پاکستان اصل توسعه افغانستان نیست، بلکه نبود شفافیت، تبادل معلومات تخنیکی و هماهنگی حوزهای است؛ مسائلی که در قوانین بینالمللی آب، برای جلوگیری از آسیب پاییندست ضروری دانسته میشود.
کارشناسان هشدار میدهند که تبدیل موضوع آب به یک مسأله صرفاً داخلی، میتواند آن را به ابزار فشار راهبردی بدل کند. تاریخ نشان داده که مدیریت مشترک حوزههای آبی، تنها راه پایدار برای دو کشور است. تسریع پروژهها بدون بازگشت به گفتوگو، خطر تبدیل آب از یک موضوع توسعهای به یک نقطه تنش را افزایش میدهد؛ در زمانی که نیاز به کاهش تنش و اعتمادسازی بیش از هر زمان دیگر احساس میشود.
مقامهای پاکستانی بارها گفتهاند که حق توسعه افغانستان به رسمیت شناخته میشود، اما رودهای مشترک نیازمند مسئولیت مشترک است و ثبات پایدار تنها از مسیر توافقات تنظیمشده بهدست میآید، نه از طریق ساختوسازهای شتابزده بدون هماهنگی