ایران در حالی میزبان نشست مهم منطقهای درباره افغانستان میشود که تنشها میان پاکستان و اداره سرپرست کابل افزایش یافته و نگرانیهای امنیتی در منطقه رو به گسترش است. این نشست با حضور پاکستان، چین، روسیه و کشورهای آسیای میانه برگزار میشود و نشاندهندهٔ شکلگیری یک الگوی تازه از نقشگیری منطقهای برای رسیدگی به وضعیت افغانستان است؛ الگویی که بر مالکیت منطقهای و کاهش وابستگی به بازیگران بیرونی تأکید دارد.
تهران تلاش دارد خود را به عنوان میانجی و پل ارتباطی میان اسلامآباد و کابل معرفی کند. مقامهای ایرانی بارها تأکید کردهاند که ثبات افغانستان بدون همکاری کشورهای همسایه ممکن نیست و ایران آماده است نقش فعالتری در این روند ایفا کند. سخنگوی وزارت خارجه ایران، بهاقایی، در گفتوگو با رسانههای داخلی گفته است که «کشورهای منطقه باید با هماهنگی و درک مشترک، برای مقابله با تهدیدهای مشترک اقدام کنند و ایران از هر ابتکار منطقهای برای ثبات افغانستان حمایت میکند.»
این نشست در شرایطی برگزار میشود که نگرانیها درباره پناهگاههای تحریک طالبان پاکستان در افغانستان، فعالیت گروه داعش شاخه خراسان، و حضور گروههای تندرو مانند حرکت اسلامی ترکستان شرقی و حرکت اسلامی ترکستان لیبره در شمال افغانستان افزایش یافته است. کشورهای منطقه بارها هشدار دادهاند که گسترش این گروهها میتواند امنیت مرزها، مسیرهای تجارتی و ثبات داخلی آنان را با چالش روبهرو سازد.
پاکستان نیز در ماههای اخیر بارها نگرانی خود را از حملات مرزی و فعالیت گروههای مسلح مستقر در خاک افغانستان ابراز کرده است. در چنین فضایی، نقش ایران به عنوان میزبان و هماهنگکننده، اهمیت ویژهای پیدا کرده است. تهران تلاش دارد با ایجاد فضای گفتوگو، از تشدید تنشها جلوگیری کرده و زمینهٔ همکاریهای امنیتی و سیاسی را فراهم سازد.
از سوی دیگر، حضور چین و روسیه در این نشست نشاندهندهٔ افزایش نقش این دو قدرت در شکلدهی آینده افغانستان است. هر دو کشور در سالهای اخیر تلاش کردهاند چارچوبهای تازهای برای همکاریهای امنیتی و اقتصادی در منطقه ایجاد کنند و افغانستان را بخشی از معماری جدید امنیتی منطقه بدانند. آنان باور دارند که کاهش حضور کشورهای غربی، فرصت تازهای برای کشورهای منطقه فراهم کرده تا ابتکار عمل را در دست گیرند.
نشست تهران بازتابدهندهٔ تغییر توازن قدرت در منطقه است؛ جایی که کشورهای همسایه افغانستان، از جمله پاکستان، ایران، چین، روسیه و کشورهای آسیای میانه، بیش از گذشته در تلاشاند تا مسئولیت ثبات افغانستان را خود به عهده گیرند. این روند نشان میدهد که یک ساختار امنیتی چندقطبی در حال شکلگیری است؛ ساختاری که بر همکاری منطقهای، هماهنگی امنیتی و کاهش وابستگی به بازیگران بیرونی استوار است.
این نشست میتواند نقطهٔ عطفی در تلاشهای منطقهای برای مدیریت بحران افغانستان باشد و مسیر تازهای برای همکاریهای امنیتی و سیاسی در منطقه بگشاید