افغانستان واردات مستقیم نفت از روسیه را بهگونه عملی آغاز کرده است؛ اقدامی که میتواند ساختار وابستگی انرژی کشور را دگرگون سازد. نخستین قطار حامل نفت که از مسیر ازبکستان و ترکمنستان عبور کرده، به شهر هرات در غرب افغانستان رسیده است. این تحول نهتنها از نظر اقتصادی اهمیت دارد، بلکه پیامدهای ژئوپولیتیکی قابل توجهی نیز برای منطقه به همراه خواهد داشت.
به گفتۀ مقامهای افغان، هر قطار باربری نفت توانایی حمل حدود ۳۰ تا ۵۰ هزار تُن مواد سوختی را دارد. این ظرفیت بزرگ نشان میدهد که افغانستان میتواند در ماههای آینده حجم واردات نفت از روسیه را بهطور چشمگیری افزایش دهد. مسئولان میگویند توافقات تازه با روسیه زمینه را برای واردات منظم و پایدار فراهم کرده و انتظار میرود که این روند در فصلهای آینده گستردهتر شود.
افغانستان در طول چند دهه گذشته برای تأمین نفت و مواد سوختی خود بهشدت به پاکستان وابسته بوده است. بیشتر نفت مورد نیاز کشور از کشورهای خلیج، بهویژه دولتهای عربی، خریداری میشد؛ اما این محمولهها از طریق بندر کراچی وارد و سپس از مسیرهای ترانزیتی پاکستان به افغانستان منتقل میگردید. در این روند، تمام مراحل شامل گمرک، ترانسپورت و مدیریت مرزی تحت کنترل کامل پاکستان قرار داشت و این موضوع افغانستان را در برابر فشارهای سیاسی و اقتصادی آسیبپذیر میساخت.
آغاز واردات مستقیم از روسیه میتواند این وابستگی تاریخی را کاهش دهد. با ایجاد مسیرهای تازه از طریق آسیای میانه، افغانستان اکنون گزینههای بیشتری برای تأمین انرژی در اختیار دارد. این تحول نهتنها هزینههای ترانزیت را کاهش میدهد، بلکه زمان انتقال و ریسکهای ناشی از وابستگی به یک مسیر واحد را نیز کم میکند.
کارشناسان اقتصادی باور دارند که این اقدام میتواند نقطۀ عطفی در سیاست انرژی افغانستان باشد. اگر روند واردات مستقیم ادامه یابد، کشور قادر خواهد بود در میانمدت به سطحی از خودکفایی نسبی در بخش انرژی دست یابد. این موضوع برای صنعتیسازی، رشد اقتصادی و ثبات بازار سوخت در داخل کشور اهمیت حیاتی دارد.
از سوی دیگر، این تحول پیامدهایی برای پاکستان نیز دارد. نقش سنتی پاکستان بهعنوان مسیر اصلی ترانزیت کالا و انرژی به افغانستان، اکنون با چالش روبهرو شده است. با کاهش وابستگی افغانستان به مسیرهای پاکستانی، نفوذ اقتصادی و ترانزیتی اسلامآباد در منطقه بهتدریج کاهش مییابد. این تغییر میتواند معادلات اقتصادی و سیاسی جنوب آسیا و آسیای میانه را در سالهای آینده دگرگون سازد.
در مجموع، واردات مستقیم نفت از روسیه برای افغانستان یک گام مهم در مسیر استقلال انرژی، کاهش هزینهها و تقویت روابط اقتصادی با کشورهای آسیای میانه به شمار میرود. اگر این روند با مدیریت درست و برنامهریزی دقیق ادامه یابد، میتواند یکی از مهمترین تحولات اقتصادی کشور در سالهای اخیر محسوب شود