افغانستان بار دیگر در برابر جهان همان نقشی را ایفا میکند که همواره وجود آن را در سطح بینالمللی چالشبرانگیز ساخته است: یعنی تولید مواد مخدر، قاچاق و تبدیل شدن به بزرگترین مرکز عرضه تریاک و آیس در بازار جهانی. گزارش اخیر اداره مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد بار دیگر این واقعیت تلخ را آشکار کرد که با وجود ادعاهای حکومت طالبان، بخش بزرگی از اقتصاد افغانستان همچنان با فعالیتهای مواد مخدر مرتبط است
بر اساس گزارش سال جاری، در افغانستان ۱۰,۲۰۰ هکتار زمین به کشت خشخاش اختصاص یافته است، که نسبت به سال ۲۰۲۴ ۲۰ درصد کاهش را نشان میدهد، اما نامیدن این کاهش به عنوان یک تغییر مثبت گمراهکننده است. دلیل اصلی آن بلایای طبیعی، خشکسالی و نابودی محصولات بود، نه حسن نیت طالبان یا اصلاحات دولتی. واقعیت این است که حکومت طالبان ظاهراً محدودیتهایی بر تولید خشخاش اعمال کرده، اما در عمل شبکههای قاچاق، لابراتورهای مخفی و تولید مواد مخدر مصنوعی به طرز چشمگیری افزایش یافتهاند. این تغییر در واقع نشانه ورود اقتصاد مواد مخدر افغانستان به «دوران دیجیتال» است، جایی که دیگر زمین مهم نیست، بلکه مواد شیمیایی اهمیت دارند
بر اساس گزارش، افغانستان در حال حاضر ۲۰.۲۳ درصد از تولید کل تریاک جهان را تأمین میکند، در حالی که میانمار با ۴۶ درصد در رتبه اول قرار دارد. با این حال، افغانستان به عنوان بزرگترین «تهدید» جهانی شناخته میشود، زیرا تولید مواد مخدر مصنوعی به ویژه آیس در داخل مرزهای آن به سرعت در حال افزایش است. این نوع مواد مخدر نه تنها ارزان و آسان برای تولید است، بلکه پنهانسازی آن نیز آسان است. کارشناسان میگویند که مواد شیمیایی پایه برای تولید آیس از هند تأمین میشود، که این امر به یک تهدید امنیتی جدی برای کل منطقه تبدیل شده است
این وضعیت دیگر یک مسئله داخلی یک کشور نیست، بلکه به شکل یک بحران منطقهای درآمده است. اگر تولید مواد مخدر در افغانستان ادامه یابد، نه تنها پاکستان، ایران و کشورهای آسیای میانه، بلکه حتی اروپا نیز از موج جدید مواد مخدر در امان نخواهند بود. لابراتورها و مافیاهای غیرقانونی که در خاک افغانستان فعالیت میکنند، اکنون به کارتلهای بینالمللی متصل شدهاند و مواد مخدر از طریق مسیرهای خلیج فارس و آفریقا به بازارهای اروپایی منتقل میشوند. بستن چشم طالبان بر این شبکه، نشانهای است از اینکه حکومت کابل اقتصاد خود را بر مواد مخدر بنا کرده است
نکته نگرانکنندهتر این است که با وجود کاهش تولید خشخاش در افغانستان، موجودی کل تریاک به حدی است که میتواند نیاز جهانی را حداقل تا سال ۲۰۲۶ تأمین کند. این بدان معناست که حکومت طالبان محصولات سالهای گذشته را ذخیره کرده و میتواند آن را بهصورت مقطعی در بازار جهانی به فروش برساند و سود مالی بهدست آورد. این نه تنها نقض قوانین سازمان ملل است، بلکه برای اقتصاد جهانی نیز یک «بمب مواد مخدر» به حساب میآید
افغانستان در سطح جهانی بیشترین حمایت و کمک را در جنگ علیه مواد مخدر دریافت کرده است، اما متأسفانه هرگز این مسئولیت را جدی نگرفته است. حکومت طالبان در برابر جهان شعار «جهاد علیه تریاک» را مطرح کرد، اما واقعیات میدانی خلاف آن را نشان میدهد: وقتی مزارع خشخاش از بین رفت، لابراتورها شکل گرفتند؛ وقتی کودهای کشاورزی کم شد، مواد شیمیایی وارد شدند؛ و وقتی کشاورزان بیکار شدند، به قاچاقچیان تبدیل شدند
امروز افغانستان در میان سه کشور بزرگ تولیدکننده مواد مخدر جهان قرار دارد، و اگر جامعه جهانی موضع قاطع اتخاذ نکند، این کشور به زودی همان نقشی را در تولید مواد مخدر مصنوعی ایفا خواهد کرد که در گذشته برای تریاک ایفا میکرد. طالبان باید به جای تبدیل سرزمین خود به یک آزمایشگاه جهانی زهر, آن را در مسیر صلح، آموزش و توسعه قرار دهند
جهان اکنون نباید تنها به انتشار گزارشها اکتفا کند. افغانستان باید تحت قوانین سازمان ملل پاسخگو قرار گیرد تا بتواند از هویت «تریاکستان» خارج شده و به واقعیت به یک دولت صلحآمیز تبدیل شود، وگرنه تاریخ بار دیگر خواهد نوشت که در حالی که جهان در حال پیشرفت بود، افغانستان از زمین خود زهر میرویاند