نیویارک/ اسلامآباد — وزرای امور خارجهٔ چین، ایران، پاکستان و روسیه در نیویارک برای چهارمین نشست چهارجانبه دربارهٔ افغانستان گردهم آمدند. آنان بر مالکیت منطقهای در خصوص مسئلهٔ افغانستان تأکید کرده و خواستار اقدام فوری در زمینهٔ مبارزه با تروریزم، رسیدگی به نیازهای بشری و ثبات اقتصادی شدند.
این نشست در حاشیهٔ هشتادمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد و به دعوت فدراسیون روسیه میزبانی گردید. در این نشست، چهار قدرت چین، ایران، پاکستان و روسیه منطقهای بر عزم مشترکشان برای جلوگیری از فرو رفتن بیشتر افغانستان در بحران، تأکید ورزیدند
درخواست برای افغانستانی صلحآمیز و مستقل
وزرای خارجهٔ چهار کشورقدرت چین، ایران، پاکستان و روسیه بار دیگر حمایت جمعی خود را از افغانستان بهعنوان یک «کشور مستقل، متحد و صلحآمیز، عاری از تروریزم، جنگ و مواد مخدر» اعلام کردند. آنان تأکید ورزیدند که ثبات منطقهای وابسته به ادغام افغانستان در چارچوبهای تجارت و اتصال منطقهای است
در بیانیهٔ مشترک آمده است: «چهار طرف از ابتکارات مؤثر منطقهای برای تقویت اقتصاد افغانستان حمایت کردند و بر اهمیت تداوم تعامل اقتصادی با افغانستان جهت کاهش وضعیت وخیم مردم افغان تأکید نمودند
شرکتکنندگان همچنان تعهد سپردند که همکاریهای اقتصادی و تجاری را گسترش دهند و تأکید کردند که ادغام مجدد افغانستان برای صلح درازمدت حیاتی است
تحریمها و محدودیتهای سیاسی
در پیامی صریح، نشست اهمیت «تنظیم مناسب رژیم تحریمهای سال ۱۹۸۸ مطابق با واقعیتهای موجود در میدان» را مورد تأکید قرار داد. آنان خواستار پرهیز از «سیاسیسازی و معیارهای دوگانه» در معافیت از ممنوعیت سفر افراد طالبان شدند، که بازتابی از نارضایتی منطقهای نسبت به بیمیلی غرب به تعامل واقعگرایانه است
این خواست با موضع مکرر اسلامآباد همراستا است که میگوید افغانستان نباید منزوی شود، بلکه باید با آن تعامل صورت گیرد تا در زمینهٔ امنیت و حاکمیت پاسخگو باشد
نگرانیهای امنیتی
یکی از محورهای اصلی گفتگوها، تهدید رو به افزایش گروههای تروریستی مستقر در افغانستان بود. در بیانیه به گروههایی چون داعش، القاعده، جنبش اسلامی ترکستان شرقی تحریک طالبان پاکستان گروه جیشالعدل، ارتش آزادیبخش بلوچستان و شاخهٔ مجید آن اشاره شد
وزرا هشدار دادند که این گروهها «همچنان تهدیدی جدی برای امنیت منطقهای و جهانی هستند» و از کابل خواستند تا اقدامات «مؤثر، ملموس و قابل راستیآزمایی» برای از بین بردن پناهگاههای امن، توقف جذب نیرو و قطع منابع مالی تروریزم انجام دهد
برای پاکستان، که در سالهای اخیر بیشترین آسیب را از حملات فرامرزی تی تی پی دیده، گنجاندن صریح نام تی تی پی و بی ایل ای توسط چهار کشور یک دستاورد دیپلماتیک تلقی میشود و خواست اسلامآباد را تقویت میکند که خاک افغانستان نباید علیه همسایگان آن استفاده شود
مسائل بشری و پناهندگان
چهار کشور از جامعهٔ جهانی خواستند تا کمکهای بشردوستانه به افغانستان را افزایش دهد و تأکید کردند که این کمکها باید «از هرگونه ملاحظات سیاسی جدا گردد
آنان همچنین به چالشهای مرتبط با پناهندگان اشاره کردند و حضور «میلیونها پناهندهٔ افغان» در ایران و پاکستان را به رسمیت شناختند. وزرا خواستار حمایت پایدار و قابل پیشبینی از سوی کشورهای کمککننده برای بازگشت پناهندگان و حمایت از کشورهای میزبان شدند
اسلامآباد که هماکنون بیش از ۳.۵ میلیون افغان را میزبانی میکند، همواره تأکید کرده که جامعهٔ جهانی باید در کاهش این بار سنگین سهیم باشد
مواد مخدر، حکومتداری و حقوق زنان
با ستایش از تلاشها برای کاهش کشت کوکنار، وزرا از کابل خواستند تا اقدامات «جامع» علیه تولید مواد مخدر مصنوعی که در حال افزایش است، روی دست گیرد. آنان خواستار حمایت بینالمللی برای توسعه کشتهای بدیل و مقابله با شبکههای فراملی مواد مخدر شدند
در بیانیهٔ مشترک همچنین از مقامهای طالبان خواسته شد تا بهسوی حکومتداری فراگیر حرکت کنند. تأکید شد که «دسترسی زنان و دختران به آموزش، فرصتهای اقتصادی، از جمله حق کار، مشارکت در زندگی عمومی، آزادی رفتوآمد، عدالت و خدمات اساسی» به صلح، ثبات و رفاه کشور کمک خواهد کرد.
مسئولیت ناتو و قدرتهای خارجی
وزرا از سرزنش کشورهای غربی ابایی نداشتند و گفتند که «اعضای ناتو باید مسئولیت اصلی وضعیت کنونی در افغانستان را بر عهده بگیرند.» آنان خواستار رفع تحریمهای یکجانبه، بازگرداندن داراییهای افغانستان در خارج و توقف هرگونه تلاش برای ایجاد پایگاه نظامی جدید در داخل یا اطراف افغانستان شدند
این موضع با دیدگاه ثابت منطقهای، بهویژه پاکستان، همخوانی دارد که میگوید عقبنشینی شتابزده و قطع تعامل از سوی غرب، بیثباتی افغانستان را وخیمتر کرده و بار آن بر دوش همسایگان افتاده است
حمایت از دیپلوماسی منطقهای
چهار کشور حمایت خود را از ابتکارات چندجانبه مانند «قالب مسکو»، نشست وزرای خارجه کشورهای همسایهٔ افغانستان و سازمان همکاری شانگهای تأیید کردند
آنان همچنین از نشست اخیر نمایندگان ویژهشان در دوشنبه استقبال کرده و تعهد نمودند که مشورتهای چهارجانبه را بهعنوان سازوکاری برای شکلدادن به آیندهٔ افغانستان ادامه دهند
همسویی پنهانی
در حالی که نشست نیویارک بهعنوان فراخوانی مشترک برای ثبات معرفی شد، اما همزمان نشانگر نزدیکی بیشتر میان پکن، مسکو، تهران و اسلامآباد است چهار پایتختی که بیش از پیش بر راهحلهای منطقهای مستقل از دیکتههای غربی تأکید دارند
برای پاکستان، درج نام تی تی پی و بی ایل ای در بیانیهٔ رسمی، موضع آن را در سطح بینالمللی تقویت کرده و تهدیدهای امنیتی از خاک افغانستان را بهعنوان یک خطر منطقهای و جهانی مطرح میسازد، نه فقط مشکلی دوجانبه. تأکید بر حمایت از پناهندگان و بهرسمیتشناختن فداکاریهای پاکستان نیز با شکایات دیرینهٔ اسلامآباد همخوانی دارد
با ادامهٔ بحران افغانستان، قالب چهارجانبه بهعنوان یک مسیر دیپلوماتیک جایگزین در حال ظهور است مسیری که تلاش دارد آیندهٔ افغانستان را در چارچوب منافع جمعی منطقه تثبیت کند، در حالی که بازیگران جهانی همچنان دچار تفرقهاند