تبعیدی‌های افغان، گفتگوهای اسلام‌آباد، و طنز انتقاد طالبان

در تاریخ ۱۹ آگست، هنگامی‌که افغانستان روز استقلال خود را با مراسم رسمی در کابل گرامی می‌داشت، امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان، پیامی را با استفاده از شعر و سیاست بیان کرد. او با خواندن ابیاتی از رحمان بابا، همسایگان افغانستان – به‌ویژه به طور ضمنی پاکستان – را به خاطر “خواب‌های بد دیدن برای افغانستان” مورد انتقاد قرار داد. این نکوهش صریح تنها چند روز پیش از میزبانی اسلام‌آباد از نشست تبعیدی‌ها و فعالان افغان بیان شد

زمان‌بندی سخنان متقی معنادار بود. این سخنان پس از سلسله‌ای از پُست‌های زلمی خلیل‌زاد، نماینده پیشین آمریکا در امور افغانستان، در رسانه‌های اجتماعی مطرح شد. خلیل‌زاد سازمان استخبارات پاکستان (ISI) را متهم کرد که کنفرانس پیش‌رو را سازمان‌دهی کرده‌است. او این نشست را «بسیار ناپخته» و «تحریک‌آمیز» خواند و ادعا کرد که ISI در مدیریت اشتراک‌کنندگان افغان نقش دارد. این اظهارات در کابل بازتاب گسترده‌ای یافت، جایی که رهبری طالبان به‌سرعت این ابتکار را بخشی از “طرح اسلام‌آباد” برای تضعیف حکومت خود خواند

با این حال، تنها یک روز پس از سخنان متقی، وی در کابل در نخستین نشست سه‌جانبه افغانستان-پاکستان-چین به میزبانی دولت طالبان، در برابر وزرای خارجه پاکستان (اسحاق دار) و چین (وانگ یی) نشست. این نشست بر مبارزه با تروریزم، اتصال اقتصادی و احتمال گسترش پروژه CPEC متمرکز بود. برای نخستین بار از زمان تسلط طالبان، افغانستان میزبانی چنین نشست بلندپایه‌ای را بر عهده داشت؛ نشانه‌ای از تلاش طالبان برای مشروعیت‌بخشی و نیز تمایل شرکای منطقه‌ای برای تعامل محتاطانه

بین سخن و واقعیت

این نشست سه‌جانبه فرصتی را برجسته ساخت: تمایل افغانستان برای گذار از جنگ به تجارت. متقی از تغییر برداشت‌ها صحبت کرد و خواستار تبدیل افغانستان به مرکز تجارت و ترانزیت شد؛ دور از بازی‌های سیاسی. وانگ یی وعده کمک چین در بخش‌های صحی، آموزشی و زیربنا را داد. اسحاق دار نیز بر همکاری در مبارزه با افراط‌گرایی تأکید کرد و بر تعهد پاکستان برای ثبات منطقه‌ای صحه گذاشت

اما در پس این سخنان خوش‌بینانه، تناقضی سرسخت نهفته است. کابل در حالی از پاکستان بابت پناه‌دادن به مخالفان و تبعیدی‌ها انتقاد می‌کند که گزارش‌های سازمان ملل تأیید می‌کنند خود طالبان به گروه‌های ممنوعه چون تحریک طالبان پاکستان (TTP)، ارتش آزادی‌بخش بلوچستان (BLA) و دیگر گروه‌های مسلح پناه داده‌اند. از تمویل رهبران تی تی پی گرفته تا ایجاد کمپ‌های آموزشی در شرق افغانستان، شواهد از وجود پناهگاه‌های امن غیرقابل انکار است. برای اسلام‌آباد، این تناقض آشکار است: پاکستان قربانی حملات فرامرزی از خاک افغانستان است، در حالی‌که کابل درباره یک نشست غیرنظامی در اسلام‌آباد هشدار می‌دهد

گفتگو، بی‌اعتمادی و راه پیش‌رو

اینجاست که واقع‌گرایی باید جایگزین شعار شود. پاکستان، با تسهیل گفتگو میان صداهای مختلف افغان – از جمله زنان و چهره‌های مخالف – می‌خواهد نقش میزبان صلح را بازی کند، نه عامل بی‌ثباتی. فوزیه کوفی، نماینده پیشین پارلمان افغانستان، این ابتکار را «مثبت» خواند و گفت افغان‌ها باید فرصت اظهار نظر درباره آینده کشورشان را داشته باشند. اسلام‌آباد نیز توضیح داده که این نشست جنبه آکادمیک دارد، نه سیاسی. رد آن به‌عنوان اقدام خرابکارانه، به‌معنای سلب حق مشارکت تبعیدیان افغان در سرنوشت کشورشان است

در عین حال، پاکستان باید محتاطانه عمل کند. همان‌گونه که خلیل‌زاد اشاره کرد، روابط کابل و اسلام‌آباد سال‌هاست که با بی‌اعتمادی مزمن آمیخته است. هر اقدامی از دریچه تاریخ دیده می‌شود: از مداخلات گرفته تا رقابت‌ها و سرزنش‌های متقابل. اگر این نشست تبعیدیان قرار است سازنده باشد، باید شفاف برگزار شود و از هرگونه شائبه مدیریت استخباراتی دوری شود. گفتگویی که باورپذیر باشد، باید از بازی‌های پشت‌پرده جدا باشد

نشست سه‌جانبه کابل نشان داد که وقتی قدرت‌های منطقه‌ای کنار هم می‌نشینند، امکانات به‌مراتب بزرگ‌تر از بدگمانی‌هایی است که آنان را از هم جدا می‌کند. افغانستانی باثبات، که در شبکه‌های تجارتی منطقه ادغام شده باشد، به همان اندازه که برای کابل و پکن مفید است، برای پاکستان نیز سودمند خواهد بود. گسترش CPEC به افغانستان – اگر با صداقت دنبال شود – می‌تواند نقطه عطفی در اتصال آسیای جنوبی و مرکزی باشد. اما برای تحقق این چشم‌انداز، افغانستان باید زیرساخت‌های جنگ‌طلبانه در داخل خاک خود را از بین ببرد، و پاکستان نیز باید از اقداماتی که از سوی کابل به‌عنوان خصمانه تعبیر می‌شوند، خودداری کند

چنان‌که رحمان بابا می‌گوید: «تیر که به سوی دیگران رها کنی، روزی به‌سوی خودت بازمی‌گردد.» هر دو طرف باید بدانند که صلح منطقه‌ای شکننده است و هرگونه تحریک – چه واقعی و چه خیالی – پیامدهایی دارد. مسئولیت در خویشتن‌داری، گفتگو و مهم‌تر از همه، در ثبات قدم است

اخبار مرتبط : متقی به‌گونه غیرمستقیم پاکستان را به ایجاد بی‌ثباتی در افغانستان متهم کرد