ارزیابی مسائل پیچیده اجتماعی و سیاسی همواره دشوار است، به‌ویژه وقتی رسانه‌ها با ساده‌سازی بیش از حد، فهم درست را دشوار می‌کنند و این مسئله باعث رشد گرایش‌های عوام‌پسندانه و پذیرش نظریه‌های توطئه می‌شود. باور اینکه فروپاشی جمهوری اسلامی افغانستان و ظهور طالبان و گسترش افراط‌گرایی اسلامی صرفاً نتیجه توطئه‌های خارجی است، نادرست است. در فروپاشی جمهوری اسلامی افغانستان دخالت‌های خارجی و توطئه‌ها بی‌تردید نقش داشتند، اما علت اصلی نیستند. فساد گسترده در میان نخبگان سیاسی و نظامی افغانستان، از جمله عوامل مهم فروپاشی بود
پس از کسب استقلال سیاسی در ۱۹۱۹، افغانستان تلاش کرد از نفوذ استعمار رها شود، اما پس از کودتای ۱۹۷۸ وابستگی خارجی به‌طور مستقیم و گسترده افزایش یافت و در دوره جمهوری اسلامی نیز ادامه داشت. مثال بارز آن تیم‌های بازسازی ولایتی بود که منابع مالی و نظامی‌شان خارج از کنترل دولت بود و فساد در آن‌ها رواج داشت. این شرایط باعث شد بسیاری از افراد و فرصت‌طلبان به منابع خارجی روی بیاورند
از سال ۲۰۱۴، رسانه‌ها با ایجاد موجی از ترس و ناامیدی، جامعه را پیش از سقوط واقعی روانی تسلیم کردند. افغانستان به‌رغم جایگاه استراتژیک‌اش، فقط یکی از جبهه‌های رقابت قدرت‌های بزرگ بود و این اهمیت اغراق‌شده به درک غلط و سیاست‌های نادرست انجامید. اتکای بیش از حد به آمریکا نیز باعث شد نخبگان جمهوری اسلامی واقعیت‌ها را نبینند و خود را در توهمی ناپایدار گرفتار کنند
واگذاری مسئولیت‌های امنیتی به نیروهای افغان ناقص و ناتوان‌کننده بود؛ تجهیزات و تسلیحات حیاتی از سوی نیروهای خارجی خارج شد و ارتش افغانستان قادر به عملیات مستقل نبود. در همین حال، قدرت سیاسی در ارگ متمرکز شد و نهادهای مستقل دولتی و دموکراتیک تضعیف شدند. فساد و بی‌قانونی گسترش یافت و اعتماد عمومی به حکومت به‌شدت کاهش یافت
تلاش‌ها برای مذاکرات صلح با طالبان به بن‌بست رسید، چرا که طالبان به دنبال به‌دست آوردن قدرت مطلق بودند. توافق آمریکا و طالبان، عملاً طالبان را به عنوان حکومت آینده پذیرفت و دولت افغانستان نتوانست جلوی آن را بگیرد
پاکستان نقش مخرب و گسترده‌ای در بحران افغانستان داشت و همچنان طالبان و گروه‌های تروریستی را حمایت کرد. ایران نیز به دلیل نگرانی از نفوذ آمریکا، موضع خود را تغییر داد و به طالبان نزدیک شد
دموکراسی در افغانستان بدون مشارکت فعال مردم و نخبگان امکان‌پذیر نیست. نبود فرهنگ مدنی و آگاهی عمومی و فاصله عمیق میان نخبگان و مردم، مانع تحقق دموکراسی شد، به‌ویژه در زمینه حقوق زنان
فرار رهبران سیاسی در سال ۲۰۲۱، فروپاشی جمهوری را تسریع کرد و طالبان به قدرت رسیدند. این واقعه نشان داد که جمهوری اسلامی هرگز در دل مردم ریشه‌دار نبود و مردم و نیروهای امنیتی بسیاری در این بحران جان خود را از دست دادند
مطالب مرتبط : دبیرکل سازمان ملل: هیچ کشوری به اندازه افغانستان نیازمند همکاری نیست
