چه کاری باید انجام دهد یک کشور، وقتی خطوط قرمزش زیر پا گذاشته میشود؟ حمله کند یا عقبنشینی نماید؟
پاکستان خود را در یک بنبست راهبردی خطرناک میبیند — گرفتار بین خویشتنداری و ترسیم دوباره خط قرمز — پس از آنکه جنگندههای هندی حملات دقیق و دورایست به مناطق آزاد کشمیر و بخشهایی از خاک اصلی پاکستان انجام دادند. هند ادعا کرده که از عبور از مرز بینالمللی خودداری کرده و زیرساختهای غیرنظامی مرتبط با امنیت ملی را هدف قرار داده است — بدون تلفات جانبی — تا برای خود ظاهر قابل انکار ایجاد کند. در پاسخ، سامانه دفاع هوایی پاکستان موفق شد پنج هواپیمای هندی را ساقط کند، از جمله یک جنگنده پیشرفته رافائل و دو فروند Su-30MKI — ضربهای که طبق گزارشها، حدود ۱.۲ میلیارد دلار خسارت برای هند به همراه داشته است.
از آن زمان، هند با شدت بیشتری واکنش نشان داده است. روز چهارشنبه، نیروهای هندی reportedly چندین پهپاد را در مناطقی گسترده از خاک پاکستان رهگیری و منهدم کردند — از جمله در راولپندی، گوجرانواله، لاهور، شیخوپورہ، گجرات، چکوال، عمرکوت، میرپور سندھ، گھوٹکی، اٹک، چولستان و تانک. این پراکندگی جغرافیایی گسترده سؤالات جدی مطرح میکند: آیا اینها تنها عملیاتهای شناساییاند، یا نشانههایی از درگیری مستقیم در آیندهای نزدیک؟
در حالی که اسلامآباد گزینههای خود را سبکسنگین میکند، فشار داخلی و خارجی در حال افزایش است. یک حمله تلافیجویانه به پنجاب یا راجستان هند میتواند بازدارندگی را تقویت کرده و توازن استراتژیک را بازگرداند. اما چنین اقدامی همچنین خطر شروع یک جنگ تمامعیار و مهارنشدنی میان دو قدرت اتمی را به همراه دارد. از سوی دیگر، اگر پاکستان سکوت پیشه کند، ممکن است این سکوت به عنوان تسلیم تعبیر شود — چه در داخل و چه در سطح منطقهای — و به نقضهای بعدی از حاکمیت کشور دامن بزند.
اکنون دو راهی اصلی در مورد ترسیم دوباره خط قرمز است — نه تنها به لحاظ جغرافیایی، بلکه از نظر اعتبار بازدارندگی، انتظارات عمومی و عزم ملی.
رویکرد تدریجی در سایه نظارت جهانی
موضوع زمانی پیچیدهتر میشود که پاکستان تاکنون بهطور رسمی هند را متهم به میزبانی کمپهای تروریستی دولتی نکرده — که توان توجیه اقدام تلافیجویانه در چارچوب حقوق بینالملل را کاهش میدهد. در نبود هدف مشخص، هرگونه پاسخ میتواند با واکنش شدید جامعه جهانی روبرو شود. در همین حال، هند همچنان بر دقت و خویشتنداری خود تأکید میکند و پاکستان را در تنگنای بیشتری قرار میدهد.
در این فضای پرتنش، گزارشها حاکی از آن است که اسلامآباد رویکردی تدریجی اتخاذ کرده است. مقامات امنیتی مشغول بازتنظیم واکنش ملی — در سطوح دیپلماتیک، نظامی و روانی — هستند، در حالی که آستانههای تشدید تنش را شناور نگه میدارند. با این حال، با خشم عمومی در حال افزایش و وجهه ارتش در خطر، حفظ این تعادل سختتر میشود.
اظهارات نظامیون: هشدار و وعده پاسخ سنگین
سرتیپ عُمده اینعام گفت: «پاکستان واکنشی بسیار حسابشده داشت، در حالی که هند واکنشی هیجانی نشان داد و بهسرعت نردبان تشدید را بالا رفت.» او تأکید کرد که موضع فعلی پاکستان دفاعی است، اما پاسخ تهاجمی آن “دردناک، غافلگیرکننده و نامتناسب” خواهد بود — بهخاطر تعهدات روانی، سیاسی، دیپلماتیک و نظامی کشور.
او هشدار داد که پاکستان میتواند هم در حوزه متعارف و هم در حوزه غیرمتعارف (احتمالاً اشاره به توان هستهای) از خود دفاع کند، و افزود:
«با توجه به حملات پهپادی امروز و تشدید تنش از سوی هند، پاکستان باید قاطع پاسخ دهد — بدون فوت وقت. اگر بادکنک رها شده، یعنی زمان اقدام است.»
او همچنین پیشنهاد کرد که پاکستان پس از پاسخ تهاجمی، سیاست هستهای خود را بهصراحت اعلام کند، و مشخص سازد که هرگونه حمله مجدد به خاک، حریم هوایی یا دریایی کشور، با پاسخ هستهای مواجه خواهد شد.
کاپیتان (بازنشسته) حلی نیز اضافه کرد که اعتماد به توان ارتش پاکستان عامل موفقیت در سرنگونی ۵ جنگنده هندی بود:
«هند این پیشزمینه را ایجاد کرده است، پس حالا دنیا نمیتواند انگشت اتهام به سوی پاکستان بگیرد. ما ملتی عاقل هستیم — برخلاف مودی. ما همچنین توانایی اجرای ضربه دوم هستهای را داریم، و اگر هند هرگونه ماجراجویی انجام دهد، پاسخ ما قطعی خواهد بود.»
یک مقام سابق نیروی هوایی با لحنی آرامتر گفت:
«لطفاً ناامید نشوید. جنگ امروز پیچیده شده است — با ابعاد شبکهمحور، جنگ الکترونیکی و سایبری. پاکستان این ابزارها را دارد و از آنها استفاده میکند. هند میخواهد پاسخ شتابزده و ضعیفی بگیرد — تا سرنگونی ۵ جنگندهاش را تلافی کند. اجازه دهید نیروی هوایی ما با حرفهایگری پاسخ دهد.»
فراتر از آتشبار: جنگی بر سر درک، بازدارندگی و حاکمیت
در نهایت، این بحران فقط درباره حملات هوایی یا پهپادها نیست — این جدال بر سر درک متقابل، بازدارندگی و تمامیت ارضی است.
دنیا نظارهگر است. و بار دیگر، سوال مرکزی مطرح میشود:
آیا پاکستان از خط قرمز خود دفاع خواهد کرد — یا آن را با آتش، دوباره ترسیم خواهد نمود؟